Terwijl de fractie van D66 in de Tweede Kamer (terecht) een groot punt maakt het gebrek aan interne democratie bij partijen als de PVV, dreigt het landelijk bestuur (LB) van D66 de eigen partijdemocratie verder af te breken. Dit keer staat onze invloed op de kandidatenlijsten van D66 op het spel. Het is de volgende stap binnen een langere lijn van keuzes die worden voorgesteld binnen D66, ooit nog opgericht met als doel “de radicale democratisering van staat en maatschappij”, die de eigen partijdemocratie verzwakken en de controle van de partijtop over de politieke lijn van D66 versterken.
Jelrik Westra
Dit is dan ook niet de eerste keer dat de DEMO moet waarschuwen voor hogere drempels voor inspraak en zeggenschap binnen de partij. Zo kregen we in 2022 te maken met een reeks wijzigingsvoorstellen in het huishoudelijk reglement (HR) die het moeilijker zouden maken om politieke voorstellen in te dienen of delen van verkiezingsprogramma’s te wijzigen.
Het goede nieuws: een groot deel van die voorstellen uit 2022 hebben we als JD toen tegen kunnen houden. Als we onze invloed op de kandidatenlijst willen behouden, zullen we dus opnieuw in actie moeten komen. Daarom leg ik in dit artikel graag uit wat nu de plannen zijn, waarom je hiertegen in actie moet komen en wat jij op het partijcongres kan doen.
Wat is het voorstel?
Op het moment worden (landelijke) kandidatenlijsten compleet vastgesteld door ons, de leden, via de algemene ledenvergadering. Wij stemmen hierover nadat er een concept-kandidatenlijst wordt opgesteld door een lijstadviescommissie (LAC). Dit is een groep mensen, onder andere bestaande uit de lijsttrekker, partijvoorzitter, prominente (ex-)politici en HR-experts, die met kandidaten spreekt en hun geschiktheid voor de politiek beoordeelt.
Hun advies kunnen wij als leden (in principe) bij de stemming compleet overhoop gooien. Als wij kandidaat #38 geschikt vinden voor de tweede plek op de lijst, of vice versa, komt die kandidaat ook op die plek te staan. Dat maakt het mogelijk voor individuele kandidaten om, eventueel met hulp van een afdeling of ander partijorgaan, met steun van de leden hoger op de lijst te komen. Zo hebben we als JD jonge kandidaten hoger op de kieslijsten gekregen en lukte het Kamerleden met een sterk regionaal mandaat als Wieke Paulusma en Rens Raemakers om bij recente Kamerverkiezingen terug te komen op een verkiesbare plek op de lijst.
Dat alles verandert met artikel 5.9, lid 4 sub b van het nieuw voorgestelde HR (pagina 50). Deze wijziging stelt dat het lijstadvies van de LAC voor 50% gaat meetellen in het bepalen van de definitieve kandidatenlijst. Dit systeem is gedoopt tot – hoe kan het ook anders binnen D66 – het Songfestivalsysteem, in verwijzing naar het Eurovisie Songfestival waar de uitslag voor de ene helft wordt bepaald door de televoters (hier de ALV) en voor de andere helft door een vakjury (hier de LAC).
Laat je niet om de tuin leiden door deze ludieke naam; dit nieuwe Songfestivalsysteem is bepaald geen feestje van de interne democratie. Uiteindelijk lever je de helft van de stem die je nu op de kandidatenlijst kan uitbrengen straks onder dit nieuwe HR in.
Waarom wordt dit voorstel ingediend?
Met name de stemming over de laatste kandidatenlijst, voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2023, heeft bij sommigen twijfels gezaaid over de vraag of de ALV in staat is tot het vaststellen van een diverse kandidatenlijst. Deze stemming leidde er bijvoorbeeld toe dat de top 5 van de kandidatenlijst uiteindelijk was gevuld met 4 witte mannen: not a good look voor een partij die diversiteit en inclusie predikt.
Dat vonden ook de indieners van twee aangenomen moties op het verkiezingscongres van D66 in 2023, die opriepen “om alternatieve manieren in kaart te brengen waarop de lijstvolgorde door leden kan worden vastgesteld waarbij ook genderbalans beter geborgd kan worden”. Ook moest er een onderzoek komen hoe een gelijke genderverdeling kon worden bereikt “door een aanpassing van de regels voor het opstellen van de kieslijsten.” Kortom, de ALV oordeelde over de ALV dat deze niet helemaal juist had gestemd bij de kandidatenlijst.
Daar komt bij dat het LB van D66 op het vorige partijcongres, na de verkiezingsnederlaag in november, een eigen motie heeft ingediend. Hierin roept het LB zichzelf op om op het aankomende congres voorstellen te doen voor een ‘vereniging van de toekomst’, gebaseerd op een routekaart van het LB die op hetzelfde congres werd gepresenteerd (het zal je inmiddels om de oren wervelen van de bureaucratie, maar bear with me). Eén van de plannen uit deze routekaart was om de lijstadviezen van de LAC een groter gewicht te geven.
Deze motie is aangenomen, waarmee het LB kan zeggen dat zij een opdracht van de ALV heeft gekregen om de invloed van de ALV op de kandidatenlijst in te gaan perken. Maar deze motie is niet zonder kritiek aangenomen. De routekaart waar de motie over ging bevatte namelijk een heleboel andere (goede) voorstellen buiten het gewicht van de lijstadviezen. Denk aan meer eenvoudige procedures, een nieuwe regio-indeling en meer ruime voor debat. Maar leden konden niet aangeven dat ze wel voor deze zaken waren, maar tegen minder invloed op de kandidatenlijst. Voorstellen van leden om de motie op te knippen in verschillende stukken werden niet opgepakt. Daarbij is de motie besproken in een subsessie in een kleiner zaaltje en dus niet voor het oog van de hele ALV. Of de ALV daarmee echt voorstander is van verminderde invloed over de kandidatenlijst? Dat kan je niet zomaar stellen.
Wat is het probleem met dit voorstel?
Onder het mom van diversiteit aanjagen komt er meer macht over de kandidatenlijst in handen van de LAC. Daarmee wordt gesuggereerd dat de LAC beter in staat zou zijn om een diverse lijst samen te stellen dan de leden van D66 zelf (op basis van het advies van de LAC). Maar dat is de LAC in elk geval bij de afgelopen twee Tweede Kamerverkiezingen zelf ook niet gelukt. In 2021 zaten er nog 18 mensen uit de drie grootste provincies (lees: de Randstad) bij de eerste 25 kandidaten. Praktisch opgeleiden (zo’n 65% van de samenleving) komen amper op de lijst voor. Jongeren zijn hier en daar te vinden, maar nooit op verkiesbare plekken.
Het grote probleem hier is dat je op een kandidatenlijst niet elke gewenste vorm van diversiteit en representativiteit kan krijgen. Met de 10 à 25 zetels die D66 doorgaans haalt is het aantal plekken daar simpelweg te klein voor. Een LAC zal, net als overigens een ALV, geen rekening kunnen houden met elke vorm van identiteit, achtergrond, expertise of intersectie. Dat beperkte aantal plekken vraagt om debat over aan welke achtergrond, en dus aan welke kandidaten, we ruimte geven. Als D66 echt voor partijdemocratie staat en vertrouwt op de eigen kracht van haar leden, dan laat zij dat debat onder de leden plaatsvinden. Niet onder ongekozen ‘experts’.
De LAC zelf, die niet is verkozen maar aangesteld wordt door het partijbestuur, is namelijk op veel vlakken zelf verre van ‘divers’. Een snelle blik op de leden van de laatste LAC leert dat deze grotendeels bevolkt wordt door D66’ers die (ver) boven de 50 zijn, (zeer) theoretisch zijn opgeleid en (veel) vaker dan gemiddeld iets met human resources doen. Maar bovenal zijn het mensen die al jaren, zo niet decennia, meedraaien binnen de partij. Dat zorgt er, zeker binnen de dynamiek van een besloten groep, voor dat men een bepaalde, beperkte definitie aanhangt van wat iemand wel of niet geschikt maakt voor de functie van volksvertegenwoordiger.
Wellicht zal zo’n LAC een oogje in het zeil kunnen houden als het gaat om genderdiversiteit of regionale spreiding. Misschien zetten ze zelfs nog eens een jongere of mbo’er op een verkiesbare plek. Maar het LB legt met hun voorstel heel veel macht in de handen van een kleine, selectieve groep mensen om te bepalen wat gewenste diversiteit precies is. Maar maakt een machtige LAC een plek op de lijst ook toegankelijker voor mensen die überhaupt niet in ons standaardplaatje van ‘Kamerlid’ passen, maar wel degelijk bij kunnen dragen aan de volksvertegenwoordiging?
Wat moeten we dan doen?
Allereerst moeten we ervoor zorgen dat zaterdag op het congres amendement nummer 6 wordt aangenomen. Deze haalt de extra macht van de LAC uit het nieuwe HR, zodat de leden hun huidige invloed bij het vaststellen van de kandidatenlijst behouden. Zorg er daarom voor dat je zaterdag op het congres aanwezig bent, of thuis klaarzit om digitaal mee te stemmen. En kom vooral in de insprekersrij staan om te vertellen waarom het een slecht idee is om de invloed van de leden op dit vlak in te perken; hopelijk biedt dit stuk wat goede argumenten. Ook bij eerdere congressen heeft de JD zo de ruimte voor partijdemocratie binnen D66 weten te behouden of zelfs uit te breiden.
Maar er is meer nodig, want de kritiek is terecht: ook de ALV lukt het nog niet om de gewenste diversiteit op de lijsten te krijgen. De zelfkritiek van de ALV op de meest recente kandidatenlijst is immers een voorname reden dat we hier staan. Maar als de ALV een meer diverse lijst wil, zoals zij via de bovengenoemde twee moties uitsprak, is het beste middel voor de ALV om zelf voor een meer diverse lijst te gaan stemmen.
Dat vergt gesprek over waarom de ALV, oftewel jij en ik, stemmen zoals we stemmen. We moeten onze eigen bias onder ogen gaan zien: de doorsnee D66’er is wit (hoi), man (ik ook), theoretisch opgeleid (ja) en heeft een hoog inkomen (fingers crossed). Dat weerspiegelt zich in onze lijsten: denk maar terug aan hoe de top vijf bij de afgelopen Kamerverkiezingen bestond uit vier witte, theoretisch opgeleide mannen met een hoog inkomen (en één witte, theoretisch opgeleide vrouw met een hoog inkomen). Als D66 meer representatieve lijsten wil, zal D66 zelf eerst representatiever moeten worden.
Om dat te bereiken zullen we meer moeten luisteren naar de mensen in onze partij die buiten dat standaardplaatje van het volksvertegenwoordigerschap vallen. Daarvoor moeten we niet de macht van de ALV op de kandidatenlijst inperken, maar juist als partij toewerken naar een (veel) inclusiever proces voor het vaststellen van onze kandidaten voor de Tweede Kamer. Laat gewone partijleden (nog onbekende) kandidaten bijvoorbeeld aanraden bij de LAC, of maak het mogelijk om kandidaten direct voor te dragen op een bepaalde plek op de definitieve kieslijst. Verkies desnoods de LAC, net zoals zoveel van de partijcommissies binnen D66.
Een laatste, gratis tip voor de ALV: hogere contributie voor lidmaatschap van D66, één van de voorstellen uit het nieuwe HR, zal in elk geval niet helpen op de weg naar een inclusievere en meer diverse partij.
Bron foto: Screenshot van de Youtube-livestream van het laatste D66-congres.
2 Reacties