De Amerikaanse verkiezingen van 2024 laten opnieuw zien hoe krachtig de invloed van de manosphere kan zijn. Dit digitale domein van boze mannen speelt een cruciale rol in Trumps overwinning. Mannen in de manosphere voelen zich verdrongen: hun plek in de maatschappij lijkt hen te zijn afgepakt door vrouwen die nu beter presteren in het onderwijs, meer economische onafhankelijkheid hebben en steeds vaker machtsposities innemen. Zoals Pepijn Keppel treffend samenvat in de Groene Amsterdammer: ‘Mannen voerden oorlogen, waren wereldleiders, kostwinner, studeerden, dachten, schreven.’
Nikki Fredriksz
Inmiddels zijn vrouwen al ruim twintig jaar in de meerderheid in het hoger onderwijs. Het gevoel, vooral bij jonge mannen, dat zij maatschappelijk gezien worden voorbijgestreefd, begrijp ik dan ook, alhoewel het volgens het World Economic Forum nog zeker 134 jaar(!) zal duren voordat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is weggewerkt.
Maar de boosheid in de manosphere gaat heel vaak niet over de maatschappelijke positie van vrouwen. Het gaat juist vaak over de positie van vrouwen in de privésfeer. Denk bijvoorbeeld aan Nick Fuentes, die op de dag na de verkiezingen schreef: ‘Jouw lichaam, mijn keuze. Voor altijd.’ Op X postte hij een filmpje waarin hij zei: ‘Hé bitch, wij hebben de macht over je lichaam.’ Of Andrew Tate, die de uitspraak ‘Now make me a sandwich’ als een adequate duiding van de Amerikaanse verkiezingen beschouwde. Dit gaat niet om banen, diploma’s of glazen plafonds. Dit is persoonlijke woede, bijna obsessief gericht op controle over het lichaam, de keuzes en het dagelijks leven van vrouwen. De vraag lijkt misschien te triviaal om te stellen, maar: vanwaar die woede?
Met deze vraag in mijn hoofd ben ik het boek Voorwaardelijke Liefde van Thierry Baudet ingedoken. Het is wellicht een vreemde keuze om een Nederlands boek uit 2014 te gebruiken om een verklaring te vinden voor sentimenten in Amerika in 2024. Ik denk echter dat dit boek een uniek inzicht biedt in de verborgen angsten en onzekerheden die mannen kunnen hebben over vrouwen in hun persoonlijke leven. Het gevoel vervangbaar te zijn – juist op relatie- en seksueel vlak – springt van de pagina’s. Weinig boeken zijn zo expliciet over deze gevoelens, vermoedelijk omdat ze vaak een bron van schaamte zijn.
Hoewel Thierry’s politieke rol op zijn retour lijkt, blijft zijn invloed merkbaar, vooral onder jongeren. Forum voor Democratie was bijvoorbeeld de tweede partij bij de Nederlandse scholierenverkiezingen, na de PVV. Thierry is daarmee een treffend Nederlands voorbeeld van de manosphere: van zijn clickbait YouTube-titels tot de bizarre opdrukfilmpjes. Het fascineert me hoe hij in Voorwaardelijke Liefde niet alleen maatschappelijke angsten belicht, maar vooral persoonlijke frustraties over macht en controle binnen relaties. Klaar om te ontdekken wat Baudet’s probleem is met de clitoris? Lees vooral verder.
Voorwaardelijke liefde
In Voorwaardelijke Liefde krijgen we een verontrustend kijkje in de psyche van Baudet’s hoofdpersoon, Gregor, een promovendus die bijverdient als gigolo, dat een verklaring moet geven voor de nogal groteske daad die dit personage op het einde van het boek pleegt. De roman verweeft zijn huidige leven met jeugdherinneringen, en fungeert als een soort politiek pamflet dat zich schuilhoudt achter een dunne laag bouquetroman-achtige fictie.
De jeugdherinneringen van Gregor lijken bedoeld om zijn haatdragende kijk op vrouwen en zijn obsessie met controle te verklaren. Gregor groeit op zonder vader en wordt opgevoed door zijn moeder, een vrouw die hij omschrijft als zowel warm als verstikkend. Hij heeft een zusje, Else, dat zich schuldig maakt aan wat kinderlijke wreedheden. In plaats van bescherming te krijgen, voelt Gregor alsof zijn moeder en zus tegen hem samenspannen.
We zijn geneigd om patronen in het volwassen leven snel toe te schrijven aan de kindertijd, en in Voorwaardelijke Liefde is Gregor’s kindertijd dan ook de reden voor zijn latere misogyne gedachten. Maar je ziet je kindertijd ook door de lens van je huidige zelf. Het roept de vraag op: wat is werkelijk trauma, en wat is een typische kindertijd die wordt opgerekt om misogyne gevoelens te legitimeren? Gregor’s beschuldigingen aan het adres van zijn moeder — en haar vermeende rol in het vertrek van zijn vader — ademen een sfeer van vrouwonvriendelijkheid. De schuld ligt nooit bij de vader die het gezin verlaat, maar altijd bij de moeder die volgens Gregor zijn vader te vaak heeft afgewezen.
In een passage schrijft Gregor:
“Moeder was mijn vaders vrouw niet meer. Moeder was moeder. (… )Kon hij het nog met haar? Ging het nog? (..) Of lag ze net even niet lekker, stonk hij uit z’n mond, moest ze even plassen? Goh, nee, moest het weer op zijn manier? Stel je voor dat je dat gevoel hebt als je wil neuken. Systematische afwijzing. Te subtiel om ruzie over te maken – te krenkend om te overleven.”
Het frame waarin Gregor’s jeugd wordt geplaatst, is vanaf het begin vrouwonvriendelijk. De jeugdherinneringen lijken minder te gaan over feitelijke gebeurtenissen en meer over een interne beleving die later als rechtvaardiging dient voor Gregor’s gedrag en wereldbeeld. Het blijft ook onduidelijk of Baudet Gregor’s opvoeding presenteert als een uitzondering die Gregor specifiek de vrouwenhater heeft gemaakt die hij in zijn volwassen leven is, of dat deze opvoeding volgens Thierry juist heel normaal is in de ‘feminiene’ samenleving van nu.
Wie is de vrouw
De volwassen Gregor draagt de lasten van zijn jeugd met zich mee in de vorm van een diepgeworteld, negatief beeld van vrouwen. Zijn observaties en ervaringen resulteren in een wrange mix van wrok en een obsessie met controle, zowel over vrouwen als hun seksualiteit. Gregor ziet vrouwen als inwisselbaar en oppervlakkig, vooral in hoe zij met seks omgaan. Volgens hem halen vrouwen hun eigenwaarde niet uit zichzelf, maar uit de bevestiging die ze krijgen door middel van seksuele aandacht. Of platter gezegd: “Heeft zij voldoende mannen in haar poesje laten beuken om haar gevoel van eigenwaarde te behouden?”
Vrouwen onderling worden door Gregor neergezet als competitief en manipulerend. Hij beweert dat vrouwen zelfs in vriendschappen gericht zijn op uitsluiting en machtsdynamiek:
“Inderdaad: als vrouwen bij elkaar zitten gaan ze elkaar aftroeven, ze vertellen opschepperige verhalen met eindeloze, irrelevante en meestal verzonnen details. En ook al lijkt het ‘heel vriendschappelijk’, er wordt altijd iemand buitengesloten. Dat is het hele idee.”
Voor Gregor zijn mooie vrouwen narcistisch en oppervlakkig, terwijl lelijke vrouwen door hun omgeving worden gebruikt om anderen beter te laten afsteken:
“Vooral lelijke of dikke meisjes hebben dit soort heksen om zich heen; die hopen dan door omgang met een mindere goed af te steken.”
Gregor voelt zich machteloos tegenover wat hij beschrijft als de onafhankelijkheid en ‘seksuele vraatzucht’ van vrouwen. Hij stelt dat vrouwen mannen niet meer nodig hebben, dankzij technologische ontwikkelingen zoals vibrators:
“Het maakt niet uit wat vrouwen je allemaal vertellen over dat seks met jou ‘anders’ of ‘echter’ is dan met hun vibrator; tegen zestig trillingen per seconde kun je eenvoudigweg niet op.”
De clitoris, in Gregor’s ogen, is niet alleen een bron van seksuele autonomie voor vrouwen, maar ook een symbool van hun onafhankelijkheid van mannen:
“Dit is wat de vrouwenemancipatie uiteindelijk completeert: volkomen onafhankelijkheid van de man. Hem écht niet meer nodig hebben.”
Controledrang
Gregor’s angst en negatieve kijk op vrouwen, geworteld in zijn jeugd, komen tot uiting in een sterke behoefte aan controle en macht in zijn relaties. Hij voelt zich voortdurend bedreigd door de autonomie van vrouwen en zoekt veiligheid in relaties waarin hij de dominante positie inneemt. Zijn strategie richt zich op kwetsbare vrouwen die hij niet als bedreigend ervaart. Deze vrouwen, vaak door hem omschreven als “dikkig” of “lelijk,” lijken volgens Gregor al gewend aan slechte behandeling door andere vrouwen en onverschilligheid van mannen. Hun kwetsbaarheid maakt hen een geschikt doelwit voor zijn manipulaties en controle.
Gregor fantaseert over deze hulpeloze vrouwen en ervaart macht over hen als een vorm van opwinding. Na het ontmaagden van een “sullig” meisje, Lianne, voelt hij zich oppermachtig:
“Zo’n sullig wijfje, dat zich zo liet kennen terwijl ik alleen maar had gedaan alsof! .. Lieve, lelijke Lianne, voor wie ik nu even alles was .. en morgenochtend zou ze weten dat het voor één keer was geweest, omdat niemand, uiteraard, om haar zou willen geven.”
Zelfstandige vrouwen wekken daarentegen een diepgewortelde angst en afkeer op. Voor hem staat gelijkwaardigheid in een relatie gelijk aan een miskenning van fundamentele verschillen tussen mannen en vrouwen. Hij ziet de seksuele emancipatie van vrouwen als een bedreiging voor verbinding:
“Omdat meisjes tegenwoordig al van jongs af aan wordt geleerd dat ze niet anders zijn dan jongens, maar juist hetzelfde, wordt het feit dat er geen penis is psychologisch gesproken ontkend. De transformatie van mislukte man naar volledig vrouw heeft niet plaats. De weg naar volkomen gemeenschap wordt afgesloten: samen komen lukt niet meer.”
Toen Marie, zijn dikkige soort-van-vriendinnetje, bleek te voldoen aan zijn stereotype van een zelfstandige, moderne vrouw – ze bleek zelfs een keer een trio te hebben gehad! – verdween de mogelijkheid tot een echte band voor Gregor volledig.
“Zij was Marie en een zelfstandige vrouw en ze zei nu in feite dat ze ook zonder mij gelukkig kon zijn.”
Het verhaal culmineert in Gregor’s ultieme poging om Marie, en wat zij als moderne vrouw symboliseert, onschadelijk te maken. Het boek eindigt met de gedwongen besnijding van Marie – een daad die Marie in zijn ogen weer zou reduceren tot de zachte, onderdanige, en afhankelijke vrouw die hij kan beheersen. Maar ondanks deze zogenaamde overwinning brengt de verminking hem geen werkelijke bevrijding:
“Dit hier, dit lichaam was helemaal van mij geworden. Alle gevaar geweken. Marie zou me geen kwaad meer doen, het boze wezen in haar was eindelijk verslagen (…) Maar Marie was geen vrouw geworden. Wat ik zag in die ogen, dat was geen vrouw, maar een hulpeloos, geslachtsloos wezen (…) Zij niet van mij. En ik – ik nooit van haar. De tepels betekenisloos geworden. (… ) Ik zag dat ik van Marie mezelf had gemaakt in de tijd dat ik nog mezelf was.”
Gregor’s overwinning is hol. De vrouw die hij wilde onderwerpen is voor hem geen vrouw meer, maar een verminkt en betekenisloos wezen. Zijn zoektocht naar controle en macht heeft hem afgesloten van echte intimiteit, en de vernietiging van Marie weerspiegelt uiteindelijk zijn eigen onvermogen om een zinvolle verbinding aan te gaan.
Liefde versus afhankelijkheid
Tijd om even naar adem te happen en deze excursie in de krochten van een diep beschadigde ziel te verlaten en terug te keren naar 2024. Zoals in eerdere essays in mijn alt-right recensieserie (met, toegegeven, zeer lange onderbrekingen), zoek ik naar de onderliggende angsten die alt-right gedachtebeelden kunnen verklaren. In dit geval is de kernangst duidelijk: de angst van mannen om overbodig te zijn, zowel in relaties als op seksueel vlak, staat centraal in het boek. Deze angst lijkt in Voorwaardelijke Liefde de drang tot het onderdrukken en kleineren van vrouwen te verklaren.
Het is niet vergezocht om te stellen dat dezelfde angsten terug te vinden zijn in de reacties van figuren als Nick Fuentes en Andrew Tate op maatschappelijke veranderingen, en nog waarschijnlijker bij hun voornamelijk jonge, mannelijke achterban. De angst om overbodig te zijn raakt namelijk een fundamenteel menselijk gevoel: de behoefte om nuttig te zijn. Dit gevoel geeft richting en betekenis aan ons leven. Het verklaart waarom mensen liever niet werkloos thuiszitten, waarom ik altijd zo ongemakkelijk vraag ‘of ik nog iets kan doen’ wanneer iemand voor me kookt, en waarom we streven naar een betere wereld voor toekomstige generaties. In principe is je nuttig willen voelen een mooi gevoel.
Ik begrijp ook dat dit gevoel zich uitstrekt tot relaties. En uiteraard zijn mannen minder onmisbaar voor vrouwen geworden door de emancipatie. Dit lijkt ook op het gebied van liefde te gelden. Onderzoek wijst uit dat mannen meer behoefte hebben aan een relatie dan vrouwen en meer lijden onder het gebrek eraan. Het idee dat vrouwen zowel mannen maatschappelijk inhalen – bijvoorbeeld in het onderwijs – en hen privé ook niet langer nodig hebben, kan confronterend zijn.
Dit gevoel is begrijpelijk, maar het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen liefde en afhankelijkheid, een fout die Gregor voortdurend maakt. Liefde draait wat mij betreft om kiezen voor iemand omdat je diegene wilt, niet omdat je diegene nodig hebt. In een gezonde relatie kun je op elkaar steunen en je nuttig voelen, maar het fundament van de relatie moet (wat mij betreft) niet afhankelijkheid zijn. Ik zie dit ook in mijn dagelijks leven. Ik heb vrienden die niet zo goed zijn in alleen zijn, en zich in de ene na de andere relatie storten. Zij hebben (mijns inziens) daardoor juist minder diepe relaties.
Sterker nog, als vrouw een relatie nodig hebben maakt relaties juist inwisselbaar. De persoon wil dan niet per se jou, maar simpelweg een man, of een relatie. Ironisch genoeg raakt Gregor zelf gefrustreerd door het idee van deze inwisselbaarheid:
“Het ging ze niet om mij, het ging ze om zomaar een jongen. Om één of twee of drie ‘vakantievriendjes’. Ik was inwisselbaar, ik was lichaam en alle lust trok uit mij weg.”
Ook op seksueel vlak suggereert het boek een soort rolverlies van mannen. Een bijzonder spicy stukje vat deze angst samen:
“[Er] zijn in de laatste decennia van de twintigste eeuw apparaten uitgevonden die zo’n sterke fysieke ervaring opleveren dat de vermogens van de man in het niet vallen. Hij kan hooguit nog een verlengstuk zijn. Een aanvulling . Het maakt niet uit wat vrouwen je allemaal vertellen over dat seks met jou ‘anders’ of ‘echter’ is dan met hun vibrator; tegen zestig trillingen per seconde kun je eenvoudigweg niet op. De fysiologie van de clitoris is zodanig, dat een mens, een man, een geliefde, het effect van de stimulatie onmogelijk kan evenaren – laat staan overtreffen.”
Ik vind dit een hilarisch stukje omdat Gregor/Thierry het punt volledig mist. Het legt een bizarre nadruk op techniek, alsof vrouwen in hun slaapkamer een soort wetenschapsshow opvoeren, waarbij ze verschillende standen testen en tot de conclusie komen: “Sorry, Gregor, tegen zestig trillingen per seconde kun je niet op.” Het is zo’n typische mannelijke gedachte over seks: dat harder en sneller altijd beter is. Alsof een stuk plastic ooit menselijke connectie zou kunnen vervangen. Eén goed gesprek met een vrouw had Gregor uit deze fantasie kunnen trekken, maar in plaats daarvan kiest hij ervoor te zwelgen in zelfmedelijden en zijn angst voor de zelfstandigheid van vrouwen te projecteren op een vibrator.
Een veranderende wereld
Ik denk echter niet dat onmisbaar willen worden gevonden volledig de controledrang op vrouwen verklaart die zo duidelijk uit Baudet’s boek spreekt, en ook uit de smalende reacties op Trumps herverkiezing van Fuentes en Tate. De controledrang is intens, obsessief, en in het boek van Baudet, uit op ongeveer de volledige vernietiging van de vrouw en het vrouw-zijn. Zo’n obsessieve controledrang moet een diepere bodem hebben.
Ik denk dat het een reactie is op het verlies van controle wat mannen voelen in het grotere plaatje. En dan komen we toch weer terug uit op de maatschappelijke dimensie. Wat geeft een groter idee van het verlies van controle dan een veranderende wereld, met veranderende normen en waarden, en het gevoel zelf niet deel uit te maken van deze veranderende wereld? Want de wereld verandert. Nogal veel zelfs, maar laten we voor het gemak focussen op de veranderingen in de positie van de vrouw.
De financiële onafhankelijkheid van vrouwen is in 20 jaar gestegen van 26% naar 45%. En sinds #MeToo is er meer kritiek en aandacht voor seksueel geweld en slutshaming. Deze (noodzakelijke) veranderingen kunnen angst oproepen en weerstand veroorzaken. Maar uiteindelijk gaat het denk ik niet om de vrouw. Deze gevoelens van vervangbaarheid en controleverlies worden vaak geprojecteerd op de vrouw, maar het gaat meestal over wat vrouwenemancipatie voor velen symboliseert: een veranderende wereld waarin je het gevoel hebt er geen deel van uit te maken.
Wees onmisbaar als mens
Als het proberen vrouwen te controleren slechts een manier om grip te krijgen op de wereld, moeten we daarom wellicht niet zoeken naar hoe je je als man onmisbaar kunt maken voor vrouwen, maar hoe je als man van betekenis kunt zijn voor de wereld om je heen. En daar is genoeg in te doen. Pak de crises van deze tijd aan, los problemen op, werk in het onderwijs of een andere sector waar vraag is naar betrokken mensen. Het draait niet om mannelijkheid, maar om wat je bijdraagt aan de wereld. Dit kan ook helpen het gevoel van controleverlies te verminderen. Een wereld waar je actief aan bijdraagt, voelt automatisch meer als een wereld van en vóór jou.
Ik denk dat we hier veel potentieel laten liggen. Jongens die zoeken naar hun plek in de wereld, moeten een plek in de samenleving aangeboden krijgen. Ze moeten zich welkom voelen, niet alsof niemand op hen zit te wachten als ze niet superrijk of succesvol zijn. Want dat gevoel wordt hen aangepraat in de online bubbel waarin ze terechtkomen. Het is een kleine stap van zelfhulpcontent naar toxische selfmaxx-video’s en vrouwenhaat. Tegelijkertijd moedigt diezelfde bubbel jongens aan om zich af te keren van de maatschappij via bitcoin-trading of dropshipping.
Wat mij betreft moeten we niet alleen platforms aanpakken die winst maken door onzekere jongens in die bubbel vast te houden, maar moeten we ook actief mogelijkheden bieden om bij te dragen aan de samenleving. Het dienstjaar bij Defensie is een goed initiatief. Misschien is het vloeken in de kerk, maar ik zie ook waarde in een maatschappelijke dienstplicht. Als we jongens een kans geven om zich nuttig te voelen, dragen we bij aan een samenleving waar iedereen een plek heeft. De wereld verandert, maar als je deel uitmaakt van de samenleving, maak je deel uit van de verandering. En dan is verandering zo eng niet meer.
Bron foto: Uitgever Promotheus
Noot 1: Losjes overgenomen uit https://www.groene.nl/artikel/triomf-van-de-jonge-mannenwoede. Dank de JSC voor het Groene-abonnement dat uw redacteur heeft.
Noot 2: Obligatory ik weet dat er een verschil is tussen de mening van de schrijver en fictie, maar als Thierry als hoofdpersoon een struggelende PhD’er gebruikt als hoofdpersoon kan ik me een zeker autobiografisch randje wel voorstellen. Maar vooral Thierry Baudet in 2014, hetzelfde jaar als waarin dit boek gepubliceerd werd, een essay in de Wall Street Journal publiceerde waarin hij stelde dat vrouwen in toenemende mate ongelukkiger zouden worden door het streven naar gelijke kansen, omdat dat hen zou dwingen in rollen die niet overeenkomen met hun natuurlijke voorkeuren.
